Türkiye'de, son yılların hiç kuşkusuz en tartışmalı konusu, yap-işlet-devret (YİD) modeliyle hayata geçirilen köprü ve otoyollar... Vergi mükellefinden tahsil edilen on milyarlarca lira, söz konusu projeleri işleten şirketlere, muhalefetin "5'li çete” olarak nitelediği müteahhitlere garanti kapsamında aktarılıyor.
Bu projeleri kısaca anımsayalım: Yavuz Sultan, Osmangazi, 1915 Çanakkale köprüleri ile İstanbul-İzmir, Kuzey Marmara, Malkara-Çanakkale, Ankara-Niğde, Menemen-Aliağa-Çandarlı ve İzmir-Çeşme otoyolları YİD yöntemiyle inşa edildi.
Devlet, bu projelere araç geçiş garantisi verdi. Geçişler, döviz olarak (bazılarında dolar, bazılarında euro) belirlendi. Araç geçişleri, garanti sınırının altında kalması durumunda aradaki farkı devlet ödüyor.
3 aya çekildi
Karayolları Genel Müdürlüğü, YİD kapsamındaki köprü ve otoyollara, 2018 yılına dek garanti ödemelerini yıllık yapıyordu. İlgili yılın ocak ayı dolar kuru esas alınıyor ve garanti ödemesi izleyen yılın nisan ayında tek seferde yapılıyordu.
İşletmeci şirketler, 2018 yılının ağustos ayında dolar kurunda yaşanan şok artışın ardından Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı'na başvurdu.
Döviz kurundaki oynaklığa işaret ederek garanti kapsamında yapılacak ödemelerin hesaplama yönteminde değişiklik yapılmasını talep etti.
Yılın ilk yarısı için ocak, ikinci yarısı için temmuz ayı dolar kurunun esas alınmasını talep etti. Bu talep 'uygun' bulundu.
Önce, Yavuz Sultan Selim Köprüsü'nün işletmecisi IC İçtaş'ın kontrolündeki ICA'ya ödemeler, 6 ayda bir yapılmaya başlandı. Ardından bu olanaktan Osmangazi Köprüsü-İstanbul-İzmir Otoyolu'nu işleten Otoyol Yatırım AŞ de yararlandı.
YİD projelerini üstlenen şirketler; ekonomik krizin derinleşmesi, krizin yarattığı belirsizlik ve kur riski nedeniyle geçen yıl bir kez daha Ulaştırma Bakanlığı'nın kapısını çaldı. Şirketler, 6 aylık sürenin 3 aya düşürülmesini istedi.
Ulaştırma Bakanlığı, 2022 ve 2023 yılları için YİD projelerinde garanti ödemelerini, 3 aya çekti. Karayolları Genel Müdürlüğü de üçer aylık dönemler halinde garantileri ödedi.
6 aya mı dönülecek?
Peki, 2024 yılında garanti ödemeleri hangi aralıkla yapılacak? Bu sorunun yanıtının ardına düştük.
Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı ile Hazine ve Maliye Bakanlığı'nın, garanti ödemelerinin süresiyle ilgili ilgili yeni bir karar almadıkları, süreyle ilgili belirsizliğin sürdüğü ifade edildi.
Ankara kulislerinde, ekonomi yönetiminin, 3 ayda bir yapılan garanti ödemelerinin oluşturduğu ek finansal maliyet nedeniyle yeniden 6 aya dönülmesinden yana olduğu konuşuluyor.
Bu durumda, 2024 yılının ilk garanti ödemesi, nisan yerine temmuz ayında yapılacak. Yılın ikinci yarısına ilişkin ödeme de 2025 yılının ocak ayında gerçekleştirilecek.
Milyarlarca lira ödeme
Bütçede, 2023 yılında garanti kapsamında köprü ve otoyollara yapılacak ödeme için ayrılan tutar 53.6 milyar TL düzeyinde bulunuyordu. Bu tutarın üzerine çıkıldığı, 58-60 milyar TL aralığına ulaşıldığı tahmin ediliyor.
2024 yılında yaklaşık 74 milyar TL ödenecek. 2025 yılı tahmini 136 milyar, 2026 yılı tahmini de 163 milyar TL.
Avrasya Tüneli için bu yıl 5 milyar TL garanti ödenmesi bekleniyor. 2025 yılı 7 milyar, 2026 yılı için de 8 milyar TL düzeyinde hesaplanıyor.
Sözün bittiği yer...
