Uygulanan sıkı para politikasına rağmen, 2023 yılı cari açık rakamı, beklentilerin üzerinde geldi. Eylül ayında revize edilen rakamlar bile tutmadı; 42.5 milyar dolarlık cari açık hedefi 45 milyar dolar olarak gerçekleşti. Ekonomi yönetimi 2024 yılı için belirlenen 34.7 milyar dolarlık açık hedefinin gerçekleşmesine kesin gözüyle bakıyor.
Cari açıkta beklentileri bozan en önemli unsurlardan biri 30 milyar dolara varan altın ithalatı oldu. Bunun yanında uluslararası savaş ikliminin bozulmasıyla hizmet ihracı kaleminden beklenen artış da gelmeyince, cari açık hedefi şaştı. 2024 yılında altın ithalatının neredeyse yarı yarıya azalması bekleniyor. Yanısıra enerji ithalat rakamlarının da geçen yılın gerisinde kalacağı, dolayısıyla cari açıkta iyileşme beklentisinin yüksek olduğu ifade ediliyor.
Sıkı para politikasıyla birlikte talebin kısılması, buna bağlı olarak da ithalatın önemli ölçüde gerilemesi bekleniyordu. Ancak ekonomi yönetiminin taleple ilgili beklentileri fazla tutmadı, öne çekilen taleple birlikte, 2023 yılının son aylarında bile talep canlı seyretti. Buna otomobilde yılsonu kampanyaları eklendiğinde, ithalatın planlandığı ölçüde kısılamadığını gördük.
Cari açığı büyüten önemli kalemlerden biri olan altın ithalatında beklenenin üzerine çıkılmasında, uygulanan para politikalarının yeterince sonuç vermemesinin etkisi büyük oldu. Altın “güvenli liman” olarak yatırım tercihinde yine öne çıkarken, Mayıs seçimlerinden sonra yapılan vergi artışları ve kur sıçramasının altın talebindeki etkisi büyük oldu. TL mevduat faizlerinin yeterince artırılamaması, dolayısıyla TL’ye dönüşün beklentilerin altında kalması da, altın ithalatını artıran önemli unsurlardan oldu.
ALTIN İTHALATINDA GERİLEME BEKLENTİSİ
Ekonomi yönetiminin 2024 yılında altın ithalatının yarı yarıya düşmesini beklediğini biliyoruz. Seçimlere kadar talebin nispeten canlı seyrini koruması beklenirken, Nisan’dan itibaren piyasaların iyice kısılacağı beklentisi hakim. Dolayısıyla yılın büyük bölümünde talebin ciddi biçimde düşük seyretmesi, bu nedenle ithalattaki gerilemenin sürmesi bekleniyor. Bu nedenle de ekonomi yönetimi 2024 yılı için belirlenen 34.7 milyar dolarlık cari hedefine ulaşılacağını, hatta daha da altında olma ihtimali bulunduğu görüşünde.
Buradaki en önemli unsur seçimlerden sonra talepte gerilemenin ne kadar olacağı. Büyümenin daraltılması için gereken tedbirlere Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın izin verip vermeyeceği henüz bilinmiyor. Büyümedeki gelişmeler cari açık rakamının belirlenmesinde en önemli faktör olarak gözüküyor. Cari açığı kalıcı biçimde düzeltecek yeni bir büyüme yapısına ulaşılmasına çalışılsa da, bunun zaman alacağı açık. Yani büyümeye bağlı olarak cari açık rakamının belirlendiği süreç, daha uzun süre devam edecek gibi gözüküyor.
Merkez Bankası 2023 yılı Aralık ayına ilişkin ödemeler dengesi verilerini dün açıkladı. 2023 yılı genelinde cari açık 45.1 milyar dolara ulaştı. Bu rakam 2022 yılında 49.1 milyar dolar olmuştu. Orta Vadeli Program'da (OVP) 2023 yılının tamamında cari dengenin 42,5 milyar dolar açık vereceği öngörülmüştü.
Aralık ayında cari işlemler hesabı 2 milyar 91 milyon dolar açık verirken, altın ve enerji hariç cari işlemler hesabı ise 4 milyar 162 milyon dolar fazla verdi. Ödemeler dengesi tanımlı dış ticaret açığı aralıkta 4 milyar 586 milyon dolar oldu.
DÖVİZ REZERVLERİNE ETKİSİ
Aralık ayında cari açığın finansmanında, yılın geri kalanında olmadığı biçimde, yurt dışından portföy girişlerinin olumlu etkisi oldu. Doğrudan yatırımlardan kaynaklanan net girişler 317 milyon dolar olurken, portföy yatırımlarından 1.7 milyar dolar tutarında net giriş kaydedildi. Aralık’ta yabancılar hisse senedi piyasasında 1 milyar 187 milyon dolar ve devlet iç borçlanma senetleri piyasasında 1 milyar 154 milyon dolarlık net alım gerçekleştirdiler.
Bu rakamlar cari açık rakamlarının döviz rezervleri, dolayısıyla da kur artışları üzerindeki ne kadar etkili olduğunu gösteriyor. Kasım ve Aralık aylarında artan faizi oranları nedeniyle, yabancı sermaye kısa vadeli fon girişi başlamış, bu da döviz rezervlerinde önemli düzelmeler yaşanmasını sağlamıştı. Çünkü cari açık rakamı yüksek geldikçe, mevcut döviz kazancınızla cari açığı kapatamıyor, kurları tutmak için, ister istemez rezervlerinizden harcamak zorunda kalıyorsunuz. 2023 yılının son iki ayında bu konuda olumlu gelişmeler yaşanırken, yılbaşından bu yana ise cari açığa rağmen döviz girişleri durduğu için, yeniden rezervlerden yemeye başladık.
Ekonomi yönetimi açısından, bu nedenle cari açık rakamı hayati bir öneme sahip. Mart sonuna kadar seçimler nedeniyle talebin nispeten canlı seyretmesi, buna bağlı olarak yabancı fon girişinin durgun seyretmesi bekleniyor. Ekonomi yönetiminin planı; Nisan’dan sonra talebin hızlı biçimde durdurulması, buna bağlı olarak cari açığın azaltılması yönünde. Faiz artışı dahil, ek tedbirlerle büyümenin yavaşlatılması, yabancı sermaye girişinin yeniden başlaması hedefleniyor. Bu nedenle 2024 ikinci yarısında döviz rezervlerinde önemli artışlar bekleniyor.
Plan kağıt üstünde iyi gözükse de, başarılıp başarılamayacağı belli değil.