Ülkemizde aşılama Ocak 2021’de Sinovac aşısı ile başlamıştı. İki doz Sinovac olanlar için üçüncü doz kararı ise 30 Haziran'daki Koronavirüs Bilim Kurulu toplantısının ardından çıkmıştı. İki doz Sinovac aşısı olmuş 50 yaş ve üzerindekiler ile sağlık çalışanlarının 1 Temmuz'dan itibaren üçüncü dozlarını olmak üzere randevu alabilecekleri bildirilmişti.
Ülkede BioNTech aşısı ise Nisan 2021’de uygulanmaya başlanmış, ikinci dozlar da Mayıs ayında yapılmıştı. Mayıs ayında ikinci doz BioNTech olan binlerce kişinin aşılarının üzerinden 6 ay geçmesine çok az bir zaman kala dünyada da bu konu üzerinde çalışmalar başladı.
İsrail, İngiltere, ABD, Birleşik Arap Emirlikleri, Fransa ve daha birçok ülkede 2 doz BioNTech olanlara Üçüncü Doz Aşı hakkı tanımlandı.
Ülkemizde de 3 Kasım’da risk gruplarına hatırlama dozu hakkı tanımlandı. Önce 60 yaş üzeri vatandaşlar, 18-60 yaş arası kronik hastalığı olanlar ve başta sağlık çalışanları olmak üzere riskli mesleklerle çalışanlara tanımlanan üçüncü hatırlatma dozu hakkı, 10 Kasım’da ise 2 doz BioNTech aşısı olup 6 ayı dolan 18 yaş üzeri herkese açıldı.
Hatırlatma dozları açıldı açılmasına ama konuyla ilgili çok fazla kafa karışıklığı, sosyal medyada da bilgi kirliliği mevcut. Hatırlatma dozu hakkında bilinmesi gereken her şeyi Prof. Dr. Derya Unutmaz, Hürriyet'ten Selin Irmak Kaçmaz'a anlattı.
'BAĞIŞIKLIK SİSTEMİ BİR SÜRE SONRA TEHDİT OLMADIĞINI DÜŞÜNÜYOR'
1) Hatırlatma dozu neden önemli?
Hatırlatma dozu önemli çünkü bağışıklık sistemi belli bir süre sonra bir tehdit olmadığını düşünerek var olan bağışıklığın azalmasına sebebiyet veriyor. Şu şekilde anlatayım; aslında bağışıklık tamamen ortadan kalkmıyor ama antikorları üreten hücreler ya da akıllı füzeleri yapan fabrikalar diyelim, bir süre sonra kapanmaya başlıyor. Çünkü bunlara ihtiyaç olmadığı düşünülüyor. Bu sebeple antikor miktarı düşüyor. Bu, ağır hastalığı ve ölümleri yine de önlemekle beraber enfeksiyona karşı direncinizi kırıyor. Hatırlatma dozu, bu hücrelerin tekrar antikorları arttırmasına sebebiyet veriyor. Bir de adı üzerinde hatırlatma olduğu için bu sefer yani 3. dozdan sonra bağışıklık bunun daha önemli bir tehdit olduğunu düşünerek daha uzun süreli bağışıklık hafızasını devam ettirmeye karar veriyor.
2) Hangi aşıda ne kadar süre koruma kuvveti kalıyor?
Bunu tüm aşılar için tam bilmiyoruz ama bildiğimiz net birkaç bilgi var. En fazla, en uzun süre koruma kuvveti kalan aşılar mRNA aşıları. Özellikle mRNA aşıları içinde Moderna bir tık daha iyi diyebiliriz. Bunun da sebebi büyük ihtimalle Moderna’nın ilk uygulandığı zaman üç kat daha fazla dozla yapılması. Hatta buna bağlı olarak yan etkileri de biraz daha fazla oluyor. Bu bakımdan onun bağışıklığı biraz daha fazla sürebiliyor.
İkinci tarafta da BioNTech aşısı var. Bu aşılar Delta varyantı öncesinde belki birkaç yıl koruyucu olabilecekken, Delta sonrasında 6 aydan sonra koruyuculuklarında önemli bir düşüş meydana geldi. Yine de 6 ay sonra bile mRNA aşıları genel popülasyonu yüzde 70’e kadar yani enfeksiyondan koruyor. Fakat 60-65 yaş üzerindekileri koruma oranı yüzde 50’lere kadar düştü. Ağır hastalık ve ölümlere karşı koruma yine de yüksek ama yine de belli bir düşüş söz konusu. Özellikle risk faktörü olanlar için düşüş daha fazla.
Diğer taraftan AstraZeneca, Johnson & Johnson gibi adenovirus vector dediğimiz aşıların koruyuculuğunun kuvveti biraz daha hızlı düşüyor. Johnson & Johnson ABD’de tek doz yapılıyordu. Ancak 6 ay sonra Delta’ya karşı hiç koruma kalmadığı anlaşıldı. Enfeksiyona karşı koruma çok düştü. Bu aşıyı yaptıranların da ikinci ve belki üçüncü dozu da yaptırmaları gerekecek.
Aynı şey Sinovac için de söz konusuydu. 2-3 ay içinde aşının etkisi çok azaldı. Bu bakımdan üçüncü dozlar yapıldı. AstraZeneca da bu şekilde. İngiltere’de bunun etkilerini gördük. Çoğunluk 2 doz AstraZeneca aşısı olmuştu fakat 6 aydan daha kısa bir süre sonra etkisi oldukça düştü. Üçüncü dozlar bu aşılar için kesinlikle gerekli diyebiliriz.
'HASTALIĞI AĞIR GEÇİRENLER İKİ DOZ AŞILI DÜZEYİNDE'
3) Hastalığı geçirenler için hatırlatma dozu ne anlama geliyor? Hastalığı hafif/ağır geçirenlerde durum farklı mı?
Hastalığı geçirmek demek zaten bağışıklığın eğitilmesi anlamına geliyor. Hastalığı geçirmeyi bir doz aşı olmak gibi de düşünebilirsiniz. Hastalığı hafif geçirenlerde daha düşük bir bağışıklık oluşuyor. Hafif geçirenlerin en az bir doz BioNTech aşısı olması gerekiyor.
Hastalığı geçirip artı bir doz aşı olanlar, iki doz aşı uygulanmış gibi oluyorlar. Bu kişilerde ikinci doz BioNTech hatırlatma dozu olarak düşünülebilir ve 5-6 ay sonra yapılabilir.
Aşı sonrası hastalığı geçirenlerdeki bağışıklık bazen 2 hatta 3 doz aşı olanlardan bile daha iyi duruma geliyor. Hatta hastalığı ağır geçirenlerde ise iki doz aşı olmuş düzeyde bir bağışıklık oluşuyor. Bu kişilerin bence tek doz BioNTech’ten başka ikinci doza bile ihtiyaçları olmayabilir. Tabii ki yaptırabilirler ama ben çok fazla ihtiyaçları olacağını düşünmüyorum.
Yanlış anlaşılma olmaması için şunu eklemek istiyorum; bazı durumlar oluyor ki bu söylediklerimize uymayabiliyor. Bağışıklık sisteminde bir rahatsızlığı olanlar veya bağışıklığı baskılayıcı ilaç kullananlar, çok yaşlı gruplar (70-80 yaş) ve kronik hastalıkları olan yaşlı kişilerin ağır geçirseler bile 2 doz aşı olmaları gerekebilir. Çünkü ağır geçirmelerine rağmen çok iyi bağışıklık oluşmayabilir. Bunlar daha nadir durumlar ama yine de göz önünde bulundurmak gerekiyor.
4) 2 doz Sinovac üzerine 3. doz BioNTech olanlara bir üç ay sonra daha 4. doza ihtiyaç var mı?
3 ay sonra değil ama 6 ay sonra dördüncü dozun yapılmasını tavsiye ediyoruz. 2 doz Sinovac’ı 1 doz BioNTech ile eş değer düşünebilirsiniz. Bu bağlamda 2 Sinovac sonrası 3. dozu BioNTech olanların rahatlıkla 5-6 ay çok iyi korunduğunu düşünüyoruz. Ama özellikle 50 yaş üzeri ve risk faktörü olan kişilerin 6 ay sonra dördüncü doz yaptırmaları faydalı olacaktır.
5) 2 Sinovac + 2 BioNTech olanlara ekstra bir doz gerekli mi?
Hayır, artık bu noktadan sonra gerekli olacağını düşünmüyorum. Dediğim gibi 2 Sinovac + 1 BioNTech olanlar bile çok iyi bağışıklık oluşturuyorlar. Bunun üzerine dördüncü doz olmuş olanların uzun süre yeni bir aşıya ihtiyaç duyacağını düşünmüyoruz.
6) 2 doz BioNTech olmuş, belki de hastalığı hiç fark etmeden atlatan birinin 3. dozu olmasında herhangi bir sakınca olabilir mi?
Hastalığı fark etmeden atlatmışsa zaten hastalıktan dolayı iyi bir bağışıklık oluşmamış demektir. Bu nedenle 2 doz üzerinden 6 ay geçtikten sonra hatırlatma dozu olmalarında herhangi bir sakınca yoktur.
7) Sinovac ile BioNTech arasında hatırlatma dozu etkisi, takvimi farklı mı?
Sadece Sinovac aşısı olmuş kişilerin 2-3 ay içinde üçüncü dozu olması gerekiyor. Genelde üçüncü dozu BioNTech olmalarını tavsiye ediyoruz çünkü çok daha iyi sonuç veriyor. Ancak üçüncü dozu da Sinovac olmuşlar ise o kişilere dördüncü doz büyük ihtimalle gerekecek. Bunun takviminin nasıl olacağı konusunda ise şu anda fazla bir bilgi sahibi değiliz. Belki Çin’den bir veri gelebilir.
'ÜLKEMİZDE ALINAN KARAR ÇOK DOĞRU'
8) FDA bazı gruplar hariç 3. doza onay vermedi. Ancak ülkemizde 18 yaş üstü olan ve 2 doz BioNTech üzerinden 6 ay geçen herkese hatırlatma dozu tanımlandı. Herkes hatırlatma dozu yaptırmalı mı, genç yaş grupları için bir sakıncası var mı?
Bence üçüncü dozu 40 yaş üzerinde ve kronik rahatsızlığı olan herkesin yaptırması çok önemli. Bu hastalıklar obezite, şeker, bağışıklıkla ilgili sorunlar olabilir. Hepsinin üçüncü dozu yaptırması gerekli diye düşünüyorum. Bu bakımdan ülkemizde alınan kararı doğru buluyorum.
Derya Unutmaz: "18-40 yaş arasında üçüncü dozun ağır hastalık ve ölümleri önlemede fazla bir etkisi olacağını sanmıyorum. İki doz fazlasıyla yeterli oluyor. İsrail’den gelen veriler şunu söylüyor; üçüncü doz 18-40 yaş arasında ağır hastalık ve ölümlere fazladan etmese de semptomatik enfeksiyonu önemli derecede düşürüyor. Koruyuculuk yüzde 95’in üzerine çıkıyor."
Bu şu demek oluyor; siz 30 yaşındasınız, iki doz BioNTech üzerinden 6 ay geçti ve üçüncü dozu oldunuz. Sizin Covid-19 kapma olasılığınız çok daha düşük hale geliyor. Deltadan dolayı iki doz aşılıyken virüsü kapabiliyorsunuz, ağır hasta olmuyorsunuz ama Covid-19’un uzun vadeli yan etkileri olabiliyor. Daha da önemlisi başkalarına bulaştırma riski taşıyorsunuz. Bu bakımdan ben 18-40 yaş arasına kesinlikle olsunlar demiyorum ama olurlarsa kendilerini büyük ölçüde daha iyi korumuş olacaklar.
'KORUYUCULUĞU 6 AYDAN ÇOK DAHA FAZLA'
9) Hatırlatma dozlarının koruyuculuğu da 6 ay mı?
Bu hatırlatma dozu olduğu için daha uzun süreli bir koruyuculuk sağlayacağını düşünüyoruz. Bunun iki sebebi var. Birincisi üçüncü dozlar Delta’ya karşı da çok etkili çünkü antikor düzeyleri çok yüksek oranlara geliyor. İkinci sebep ise en başta da söylediğim gibi bağışıklık sistemi çok daha iyi eğitilmiş olduğu için ve bunu önemli bir tehdit olarak algıladığı için daha uzun süreli antikor miktarları kalacaktır. Bu süre bir yıl mı üç yıl mı olur onu henüz söylemek zor. Ancak 6 aydan çok daha uzun süre koruyucu olacağını kesinlikle söyleyebiliriz.
Daha bulaşıcı ve antikorlardan kaçmaya başlayan yeni bir varyant ortaya çıkma riski çok küçük de olsa var. Biliyorsunuz bu virüs bizi şaşırtabiliyor. Böyle bir durum olmadığı sürece bu hatırlatma dozunun 6 aydan çok daha uzun bir süre koruyucu olacağını düşünüyoruz.
'İKİNCİ DOZDA OLMADIYSA ÜÇTE DE OLMAZ'
10) Hatırlatma dozlarının diğer dozlardan farklı bir yan etkisi olabilir mi?
Dünyada yapılan üçüncü dozlar sonrası gelen veriler, farklı bir yan etki görülmediğini söylüyor.
Sadece 30 yaş altındaki erkeklerde ikinci dozdan sonra oldukça nadir olmak üzere kalp kası iltihabı tespit ediliyor. 20-30 binde bir görülen bir durum. Ancak şunu belirteyim ki, bu daha çok Moderna aşısıyla alakalı bir durumdu. Belki de en ciddi yan etki bu oluyor. BionTech aşısında bu risk çok daha az yaşanıyor. Yine İsrail’den gelen sonuçlara göre, ikinci dozdan sonra böyle bir durum görülmediyse, üçüncü dozdan sonra da görülmüyor.
'KORUMA ORANI YÜZDE 95'E ÇIKIYOR'
11- 3. doz BioNTech’in bulaşma/bulaştırma koruma oranı nedir?
İsrail’den gelen verilerde, üçüncü dozda bulaşma oranı inanılmaz düşüyor, koruyuculuk çok artıyor. Koruyuculuk, semptomatik enfeksiyona karşı yüzde 95’lerin üzerine çıkıyor. Delta’ya karşı korumanın artması çok önemli bir durum. Çünkü ikinci dozdan 6 ay geçince yüzde 70 hatta 50’lere düşen koruma oranı 95’lere çıkıyor. Bu veriler ışında, bulaştırma oranı da çok daha düşük olacaktır.
Bu da toplumsal bağışıklığa ulaşmak için çok önem taşıyor. Zaten İsrail Delta dalgasını tamamen kontrol altına almış durumda. İsrail’de son günlerde hiç ölüm olmuyor denebilir. Vaka sayıları 20 binlerden 200-300’lere düştü. Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) de üçüncü dozu yapan ülkelerden bir tanesi. BAE’de şu an vaka sayıları neredeyse Mart 2020 seviyelerine düştü. Üçüncü dozun çok etkili olacağını düşünüyor, zamanı gelen herkesin olmasını tavsiye ediyorum.
