Dünya yazarı Naki Bayır, "Bütçe açığı rekora koşuyor" başlıklı yazısında "Devletin gelir ve harcamalarının büyük bölümü genel bütçeye dahil idareler eliyle gerçekleşiyor. Genel bütçeli kuruluşlara özel bütçeli idareler ve düzenleyici ve denetleyici kurumların gelir ve giderlerinin eklenmesi, “merkezi yönetim” bütçesini oluşturuyor. Merkezi yönetim bütçesinin en büyük bölümünü oluşturan genel bütçenin nakit bazda gelir ve giderleri arasındaki fark ise “Hazine nakit dengesi” olarak ifade ediliyor. Hazine nakit gerçekleşmelerindeki tablo, büyük oranda merkezi yönetim bütçe açığının seyrini ve boyutunu gösteriyor. Bu nedenle, ilk altı aya ait sonuçları alınan Hazine nakit dengesi, 16 Temmuz’da açıklanacak Merkezi Yönetim Bütçe verileri için öncü gösterge niteliğinde" diye yazdı.
Bayır şöyle devam etti:
Hazine ve Maliye Bakanlığı, haziran ayı Hazine nakit gerçekleşmelerini açıkladı. Haziranda Hazine’nin nakit bazda gelirleri geçen yılın aynı ayına göre yüzde 87,8 artışla 554,6 milyar lira olurken, harcamaları yüzde 96,4 artışla 985,5 milyar liraya ulaştı. Böylece 430,9 milyar lira ile tarihindeki en yüksek aylık nakit açığı verildi. Nakit açığı geçen yılın aynı ayındakinin yüzde 108,8 üzerinde gerçekleşti. Hazine nakit dengesi bu yıl ocak ayında 201,5 milyar, şubatta 202 milyar, martta 166,9 milyar, nisanda 237,1 milyar lira açık, mayıs ayında ise 234,7 milyar lira fazla vermişti.
Hazine’nin hazirandaki nakit harcamalarının 889,1 milyarını geçen yılın aynı ayına göre yüzde 85,1 artan faiz dışı harcamalar oluştururken, faiz ödemeleri yüzde 347’lik rekor artışla 96,4 milyar liraya ulaştı.
İlk yarıda devasa açık
Haziran ayında verilen yüksek tutardaki açığın etkisiyle ilk aydaki kümülatif açık 1 trilyon lirayı aştı.
Ocak-haziran dönemi itibarıyla Hazine’nin nakit bazda gelirleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 100,2 artışla 3 trilyon 905,7 milyar, harcamaları yüzde 103,9 artışla 4 trilyon 910,6 milyar liraya ulaştı ve ilk altı ayda 1 trilyon 3,7 milyar liralık nakit açığı verildi. Altı aylık açık geçen yılın aynı dönemindekinin yüzde 121,3 üzerinde gerçekleşti.
Daha yılın ilk yarısında 1 trilyon lirayı aşan açık, tüm yılların yıllık tutarlarının üzerinde gerçekleşti. Hazine, 2023’te 625,8 lira tarihindeki en yüksek yıllık nakit açığını vermişti.
Rekor açığa rekor borçlanma
Ocak-haziran döneminde gerçekleşen toplam giderlerin milyar 4 trilyon 381 milyarını geçen yıla göre yüzde 101,4 artan faiz dışı harcamalar, 529,6 milyar lirasını ise yüzde 127,3 oranında artış gösteren faiz ödemeleri oluşturdu. Anılan dönemde Hazine’nin faiz dışı nakit açığı da yüzde 111,8 artışla 475,4 milyar lira oldu.
Hazine, ilk yarıdaki nakit gelir ve harcamalarında ortaya çıkan açığın finansmanı için rekor düzeyde iç borçlanmaya gitti.
Ocak-haziran döneminde vadesi gelen iç borçları dolayısıyla toplam 538,7 milyar liralık bir geri ödeme gerçekleştiren Hazine, bu dönemde devlet iç borçlanma senedi ihraçları ile toplam 1 trilyon 103,6 milyar lira tutarında yeni iç borçlanmaya gitti. Böylece Hazine’nin ilk altı aydaki net iç borçlanması 564,8 milyar lira oldu. İlk yarıda geçen yılın eş dönemine göre yüzde 343,4 daha fazla iç borç geri ödemesi gerçekleştiren Hazine, yüzde 152,9 daha fazla borçlandı. Hazine’nin net borçlanması geçen yılın ilk yarısındakinin yüzde 79,4 üzerinde gerçekleşti.
Son 3 ayında sıfır dış borç
Aynı dönemde Hazine’nin dış borçlanmasındaki artış ise düşük kaldı. Hazine, altı ayda dış borçlarda da 123 milyar liralık geri ödemeye karşılık 159,6 milyar liralık yeni borçlanmaya gitti, böylece net bazda 56,6 milyar lira dış borç almış oldu. Bu dönemdeki dış borçlanmasının ise tamamı ilk üç ayda gerçekleşti, Hazine nisan, mayıs ve haziran aylarında vadesi gelen dış borçlarını ödemeye devam ederken, hiç dış borç kullanmadı.
Bu gelişmelerle altı aylık dönemde toplam 641,8 milyar liralık iç ve dış borç geri ödemesi gerçekleştirip, toplamda 1 trilyon 263,2 milyar liralık yeni borçlanmaya giden Hazine’nin toplam net borçlanması 621,4 milyar lira oldu.
Borçlanma açığa yetmedi
Hazine, ilk altı aydaki nakit açığının en büyük bölümünü toplam net borçlanma ile finanse ederken, 131,8 milyar liralık devirli-garantili borç geri dönüşü ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’ndan (TMSF) 170,6 milyon liralık aktarımı da açığın finansmanında kullanırken, kalan finansman için 231,8 milyar lira tutarında kasa-banka kullanımı yoluna gitti.
Buna göre Hazine, nakit açığının büyük bölümünü iç ve dış borçlanma ile karşıladı ancak net borçlanma ile sağlanan kaynak açığın finansmanına yetmedi. Net borçlanmanın yanında TMSF’den de yapılan yüklü aktarmaya rağmen, finansmanın önemli bir bölümü kasadan karşılandı.
