Sivil toplum örgütü olarak dernekler, sosyal devletlerin halka sunduğu kamu hizmetleri ile sosyal haklar çerçevesinde ara bir kurum olarak destek verebileceği gibi halk tarafından gelen bazı taleplerin de iletilmesini sağlamaktadır. Bu durumda iki taraflı önemli bir görev üstlenen dernekler, çeşitli amaçlarla kurulabilmektedir. Çeşitli amaçlarla kurulan dernekler ve farklı tüzel kişiler bir araya gelerek birlik, platform, konfederasyon ya da federasyon gibi oluşumları meydana getirerek sosyal dayanışma, toplumsal fayda ve katma değer üretimi gibi sosyal, kamusal ve sivil toplum açısından kazanımı olan faaliyetler yürütülebilmektedir.
Toplumsal fayda sağlanması açısından dernek ve dernek platformları, kuruluş amaçlarına göre gıda, eğitim, barınma, spor, sosyal, kültürel, bilimsel ya da mesleki olmak üzere çok farklı alanlarda faaliyet gösterebilmektedir. Dernek üyelerinin gönüllülük esasına dayanan faaliyetleri ihtiyaç duyulan bir meseleyi gidermekte bu sayede toplumsal fayda üretilmektedir. Derneklerin üstlendiği bu misyon ulusal olabileceği gibi hukuki bazı izinler neticesinde uluslararası faaliyetler ile de gerçekleştirilebilmekte bu sayede derneklerin sağladığı toplumsal fayda ulusal sınırların ötesine geçebilmektedir.
Dernek Nasıl Kurulur?
Dernekler, belirli amaçları gerçekleştirmek adına belirli sayıda bireyin bir araya gelerek oluşturdukları örgütlü topluluklar olarak karşımıza çıkmaktadır. Dernek, yalnızca insanların bir araya gelmesi ve amaçlarını belirlenmesi ile oluşabilecek bir topluluk olmadığı gibi genel olarak kurumsal kimliği olmayan, belirli yönetim ve yönetişim sisteminden yoksun ve yasallığı olmayan dernekler de varlığını sürdüremez. Bu nedenle belirli hedefler uğruna bir araya gelen ve faaliyetlerde bulunmak isteyen insanlar, dernek kurmak durumundadır.
Dernek, belirli sayıda bireyin kazanç paylaşımı amacı olmadan ortak bir amaç uğruna bir araya gelerek oluşturdukları tüzel kişiliktir. Dernekler, müşterek ve belirli amaçlar çerçevesinde birleşen en az 7 kişiden oluşan bir topluluk niteliğindedir ve ülkemizde de belirli prosedürler dahilinde tüzel kişiliğe kavuşmaktadır. Dernek kuruluş aşamasında yerine getirilmesi gereken prosedürler sağlıklı ve düzenli bir şekilde takip edildiğinde daha sonradan dernek çatısı altındaki faaliyetlerde sorun ya da pürüz çıkma ihtimali oldukça düşüktür. Bu nedenle dernek kurulumu ile ilgili detaylara dikkat edilmesi tavsiye edilmektedir.
Bir derneğin kurulabilmesi için en az 7 kişiden oluşan bir grubun bir araya gelmesi ve bir araya geliş amaçları ile gerçekleştirmek istenen faaliyetler belirlenir. Buna bağlı olarak dernek tüzüğü gibi zorunlu bazı belge ve dokümanlar hazırlanır, ayrıca kuruluş bildirimi oluşturulur. Söz konusu kuruluş bildirimi, derneğin kurulacağı ilin mülki amirliğine sunulmalıdır. Dernek Kuruluş Bildirimi, kurulacak olan dernek ilde ise valilik makamına, ilçede ise kaymakamlık makamına sunulmalıdır. Dernek kurulumu söz konusu bu kuruluş bildiriminin mülki amirliğe sunulduğu tarih olarak baz alınmaktadır. Bu belgenin ilgili makama sunulması ile dernek kurulmuş olmaktadır.
Dernek Kurmak İçin Gerekli Belgeler
Dernek kurmak yalnızca kuruluş bildiriminin ilgili makama sunulması ile tamamlanmış sayılmamaktadır. Derneklerin kuruluş aşamalarında ibraz edilmesi gereken belgeler ile derneğe ait olarak geliştirilmesi gereken bazı metinler vardır. Bu belgeler ile dokümanların tamamlanması ve ilgili makamlara sunulması ile dernek yasal ve resmi bir şekilde kurulmuş olur.
Derneklerin kurulumu ve faaliyetlerinin işlerliği Türk Medeni Kanunu, Dernekler Kanunu ve Dernekler Yönetmeliği ile düzenlendiğinden dernek kurmak için gerekli olan belgeler Dernekler Yönetmeliği’nde belirtilmektedir. İlgili Yönetmelik’te belirtildiği usule göre gerekli belgeler;
- Dernek kurucuları tarafından her bir sayfası imzalanmış olan derneğin tüzük yazısı,
- İl merkezlerine, Büyükşehir sınırları içinde yer alan ilçe merkezlerine ve diğer ilçelere gönderilmek üzere dernek tüzük kopyaları,
- Dernek kurucuları arasında tüzel kişilik var ise bu tüzel kişiye dair unvan, kuruluş belgesi ve yerleşim yerini bildiren dokümanlar ile tüzel kişiyi temsil etmesi için yetkilendirilmiş gerçek kişinin yetkilendirildiğine dair belgeler ile kararların kopyaları,
- Dernekler, diğer derneklerin kurucu üyeleri arasında tüzel kişilik olarak yer alabilmektedir. Bu durumda dernek kurucularında başka bir dernek ya da kar amacı gütmeyen başka kuruluşlar var ise bu kuruluşların dernek kurma izinlerinin olduğuna dair İçişleri Bakanlığından alınacak yazılı izin belgesi ya da yazılı beyan,
- Dernek ile ilgili yazışma ve tebligat alma hususunda yetkilendirilmiş şahıs/şahısların isim, soy isim, ikamet, ıslak imzalarının yer aldığı bir isim listesi,
- Kurulacak olan dernek çocuk derneği ise kurucu çocuk üyelerin yasal temsilci olarak vasi ya da velilerinden alınacak izin belgeleri ilgili derneğin mülki amirliğine teslim edilmelidir.
Sunacak olan bu belgelerin yanında bir de kurucu üyelerin oluşturacağı Dernek Kuruluş Bildirimi için sunulması gereken belgeler vardır. Bu belgeler;
- Kurucular tarafından her sayfası imlanmış şekilde teslim edilecek olan 5 adet dernek tüzüğü,
- Kurucuların onaylı nüfus cüzdanı suretleri,
- Kurucuların onaylı ikametgah bilgileri,
- Kurucuların sabıka kayıtları,
- Kurucular tarafından imzalanarak düzenlenen dernek kurucusu olabildiklerine dair gerekli şartları taşıdıklarını sunan imzalı beyannameler,
- Dernek kurucuları arasında yabancı uyruklu kişilerin olması durumunda ilgili kişilerin Türkiye’de yerleşim ya da oturum haklarının olduğuna dair resmi evrakların kopyaları,
- Derneğin yönetim, yürütme gibi organlarının oluşmasına kadar olacak olan süreçte geçici olarak yapılacak işlemlerin yapılması adına oluşturulan geçici yönetim kurulunun ıslak imzalı bir listesi,
- Dernek merkezi için ikamet adresi; ikamet adresi derneğe ait mülk olması tapu örneği sunulur, esken kiralık ise kira kontratı sunulur, bedelsiz derneğe verilmesi durumunda ise tasdikli tapu örneği ile asıl mülk sahibinin muvafakat belgesi,
- Dernek adresi tapuda mesken olarak görünüyor ise kat maliklerinin dernek kurulmasına onay verdiklerine dair onay belgeleri ve kira kontratı; dernek iş hanında yer alacaksa bina yönetiminden alınacak onay belgeleri ve kira kontratı olarak belirlenmiştir.
Dernek Tüzüğü Hazırlama
Bir derneğin tüzük metninin hazırlanması en önemli adımların başında gelmektedir. Çünkü tüzük metni ile dernekler, örgütün somut özelliklerini, gerçekleştirmek istedikleri faaliyetleri, derneğin amacı, üye alma ve üyelikten çıkartma kıstasları, dernek organlarının görev ve yetkileri, derneğin iç denetim, mali yönetimi gibi yönetişim sistemi ile gelecekte yapılabilme ihtimali olan faaliyetlerin açıklaması yer almaktadır. Tüzük metni, bir derneğin yasal ve prosedür işlemlerini kapsamalı ve açık bir şekilde aktarmalıdır. Tüzük metni oluştuktan sonra tüzükte değişiklik yapmak mümkündür ancak bunun için genel kurul toplantısı düzenlemeli ve eklenecek/çıkarılacak maddenin oylamaya sunulması ve genel kurul kararı alınması, bu kararın da belgelenmesi gereklidir. Bu gibi detaylı işlemlerle daha sonradan uğraşmamak adına tüzük metni hazırlanırken, derneğin yapabileceği faaliyetlerin ve işlemlerin tamamının tanımlanması ve ilgili maddelerin tüzük metnin yer alması tavsiye edilmektedir. Dernek tüzüğünde yer almayan faaliyetlerin yapılması sonrasında dernek yönetimine idari para cezası kesilmesine neden olabilmektedir.
Her dernek tüzüğünde olması gereken bazı zorunlu maddeler yer almaktadır. Dernek kurmak için gerekli olan bu maddeler;
- Açık ve kısaltılmış hali ile dernek adı ve derneğin yer aldığı merkez,
- Derneğin amacı,
- Dernek amaçlarının gerçekleştirilmesi için yapılması hedeflenen faaliyetler,
- Üye alma ve üyelikten çıkarma koşulları ve işlemleri,
- Dernek genel kurulun toplanış biçimi ve nasıl toplanacağı hakkında detaylar,
- Genel kurul, görev ve yetkileri,
- Yönetim kurulu ile beraber derneğin diğer organların belirlenmesi ve görev tanımları, üyelerinin belirlenmesi,
- Derneğin şubelerinin kurulup kurulamayacağı ile şubeleşme işlemlerinin nasıl ele alınacağı,
- Üyeler tarafından alınacak olan yıllık aidat ücreti ile giriş ücreti gibi bilgiler,
- Dernek iç denetim mekanizmalarının tanıtılması,
- Tüzük değişiklikleri için yapılabilecek işlemlerin anlatılması,
- Uluslararası faaliyetlerin detaylandırılması,
- Dernek feshedildiğinde varlıklarının tasfiye edilmesi gibi unsurlardır.
Yukarıdaki maddeleri ve daha detaylı unsurları kapsayan tüzüğün sunulmasından hemen sonra değişiklik yapılması mümkündür. Zorunlu maddelerde değişiklik yapılması isteniyor ise 30 günlük bir süre zarfı içinde bu değişiklikler yapılabilmektedir. Dernek adının daha önce ülke sınırları içerisinde kurulmuş olan bir dernekle aynı olmaması ve kullanılmasına izin verilmeyen isimlerden oluşmaması gerekmektedir. Bu nedenle dernek adının önceden kontrol edilmesi gereklidir. Tüzük metninde bu şekilde bir bilgi olması durumunda kabul edilmeme durumu söz konusudur.
Okuyunuz: Dernek Tüzüğü Nasıl Hazırlanır?
Dernek Kurma Maliyeti
Genellikle vakıf ve dernek kavramsal olarak karıştırıldığından kurulum maliyetleri konusunda da bazı karışıklıklar meydana gelebilmektedir. Dernekler ve vakıflar farklı amaçlar ve prosedürler dahilinde kurulabilmeketdir. Öncelikli olarak dernek kurmak ile vakıf kurmak arasında belirli farklar vardır. Vakıfların kapsamı ve faaliyetleri farklı olduğu için vakıf kurmak için belirli bir sermaye gerekmektedir. Ancak dernekler, Türk Medeni Kanunu kapsamında tanımlanan temek haklardan olduğu için dernek kurmak adına bir sermayeye gerek yoktur. Dernek kuruluşu için sermaye haricinde harç gibi bir ücret de talep edilmemektedir. Bu durumda dernek kurmak ücretsizdir.
Yasal olarak dernek kurulumunda bir ücret talep edilmese de bazı durumlarda yasal ve idari işlemlerin nasıl yapılacağı bilinmez ve detaylı bir şekilde araştırma yapılmaz ise profesyonel yardım alınması gerekebilir. Tüzük hazırlanması, belgelerin hazırlanması ya da sunulan belgelerin düzenlenmesi gibi aşamalarda bazı özel kuruluşlardan destek alınması gerekebilir. Bu durumda alınacak olan hizmet bedeli için bir ücret ödenmesi gibi bir durum söz konusu olabilmektedir. Dernek kurulum işlemleri için bir hizmet alınması gerekiyor ise bu alanda faaliyet gösteren profesyonel danışmanlık firmaları ya da hukuk bürolarından destek alınabilmektedir.
Dernek Kurma Şartları Nelerdir?
Dernek kurma faaliyeti Anayasal bir hak olduğundan dernek kurmak için yerine getirilmesi gereken bazı şartlar vardır. Öncelikli olarak bir derneğin kurulabilmesi için bir amaç ortaya konulmalıdır. Bu amaç etrafında en az 7 kişinin bir araya gelmesi gereklidir. Dernekler önemli bir toplumsal ve sosyal sorumluluğu yerine getirdiği için hem üyelerde hem de dernek tüzel kişiliğinde olması gereken şartlar vardır. Bu şartlar;
- Dernekler ahlaki ya da hukuki olarak aykırı amaçlarla kurulamaz,
- Dernek üyeleri ya da kurucuları maddi kazanç elde edemez,
- Dernek kurulumundan sonra en geç 6 ay içerisinde genel kurul bir araya gelmelidir,
- Dernek kurma amacında olan kişilerin fiili ehliyet sahibi olmaları gereklidir,
- Dernek kurulumu için gerekli belgelerin eksiksiz olarak mülki amirliklere sunulması gereklidir,
- Dernek tüzüğü iyi bir şekilde çalışılması ve ilgili kurumlara ibraz edilmelidir,
- Dernek adının daha önce kurulan dernek adları ile benzerlik ya da aynılık taşımaması gereklidir,
- Dernek adında Mustafa Kemal Atatürk, Milli, Türkiye, Türk ya da Cumhuriyet gibi özel ve ulusal anlam ifade eden sözcükler izin alınarak kullanılabilmektedir,
- Dernek şubeleşecek ise ya da böyle bir düşünce var ise mutlaka tüzük metninde bu belirtilmelidir,
- Derneğin mutlaka bir adresi olmalıdır. Bu durumda dernek toplu mesken gibi bir mekanda yer alacak ise bina sakinlerinden muvafakat belgeleri alınmalı ve kira sözleşmesi ya da tapu sunulmalı; iş hanında yer alacaksa aynı şekilde bina yönetiminden muvafakatname alınarak kira sözleşmesi ya da tapu ile birlikte ibraz edilmelidir,
- Bütün gerekli belgelerin derneğin yer alacağı illerdeki Dernekler Büro Amirliği’ne sunulması gereklidir.
Çocuk Derneği Nasıl Kurulur?
Çocuk dernekleri için kurulum, üyelik ve yönetim işlem ve usulleri oldukça net bir şekilde belirlenmektedir. Çocuk derneklerinin kurulumu diğer derneklerin kurulumu ile hemen hemen aynı prosedürleri taşımaktadır. Çocuk dernekleri ile diğer derneklerin üyelik ve kurucu üyelik durumlarında dikkat edilmesi gereken koşullar vardır. Tanımlanan şartlar ve kısıtlamaların ihlalleri durumunda ise diğer derneklere verilen cezalar genel olarak çocuk derneklerinde farklılık göstermektedir. Bu durumda usul hatası olarak meydana gelebilen durumlarda yazılı uyarı yöntemi uygulanmaktadır. Tekrarlanması durumunda ise cezai işlemler uygulanabilmektedir.
Çocuk derneği kurulunda sağlanması gereken koşullar;
- 15 yaşını doldurmuş olan çocuklar farkındalık seviyesindeler ise spor, eğitim ve öğretim hakları, sosyal, kültürel ve zihinsel varlıkları, aile ve özel yaşamın korunması ve geliştirilmesi amacı ile yasal temsilcileri şan veli ya da vasi izni ile dernek kurmak için girişimlerde bulunabilmektedir.
- 12 yaşını doldurmuş çocuklar ise çocuk derneklerine üye olabilirken kurucu üye olma konumunda yer alamaz,
- Çocuk derneklerine üye olma yaşı 18 ile sınırlandırılmıştır. 18 yaşından büyük bireyler, çocuk derneklerine üye olamadığı gibi kurucu üye de olamazlar.
Dernek Kaç Kişi İle Kurulur?
Dernek belirli bir amaç etrafında bir araya gelen insanların oluşturduğu tüzel kişi olan bir örgütlenme biçimi olduğundan derneği oluşturan kişi sayısı da önemlidir. Bu konuda Türk Medeni Kanunu ve Dernekler Yönetmeliği’nde belirtildiği üzere derneğin kurulması için en az 7 kişi gereklidir.
Dernek kurmak için asgari olarak bir arada olması gereken kişi sayısı 7 iken, dernek kurabilmek için belirtilen üye sayısının üst sınırı bulunmamaktadır. Kurucu üyelerin bir araya gelip derneğin kurulması için gerekli prosedürleri tamamlaması ile dernek kurulumu tamamlanabilmektedir.
Dernek Kurmak İsteyenlere Öneriler
Belirli bir amaç ve toplumsal fayda uğruna bir dernek kurmak önemli bir faaliyettir. Hukuki ve idari sorumluluğu olan derneklerin, hangi alanda ve hangi amaç/amaçlarla kurulacağı önemlidir. Öncelikli olarak bunun belirlenmesi tavsiye edilmektedir. Amaçların net bir şekilde belirlenmesi, bu amaçları gerçekleştirmek için gerekli olan faaliyetlerin ve işlemlerin de belirlenmesini gerektirecektir. Bu nedenle dernek faaliyetlerinin dernek tüzüğünde yer alması ve bu aşamada dikkatli ve detaylı bir araştırma ve faaliyet planı çıkartmak önemlidir. Bu iki temel unsurun netleşmesi ile dernek kurulum faaliyetlerine başlanması önerilmektedir. Dernek kurulumu için sunulabilecek diğer öneriler ise;
- Toplumsal açıdan hangi alanlarda fayda gözetilmesi isteniyor ise dernek faaliyetlerinin, amacının ve misyonunun buna göre belirlenmesi,
- Derneğin uzun ömürlü olabilmesi için yasal ve idari çerçevenin detaylı bir şekilde çalışılması ve sağlam temellere oturtulması önemlidir,
- Dernek faaliyetlerinin ve yönetiminin yapılabilmesi için sponsor ya da mali destek temsillerinin bulunması tavsiye edilmektedir,
- Potansiyel üye gruplarının iyi tespit edilmesi ve üye kazanılması isteniyorsa buna yönelik bazı çalışmaların yapılması olumlu sonuçlar doğurabilmektedir,
- Dernek organlarındaki konumlarda işi yerine getirebilecek doğru üyelerin görevlendirilmesi yapılmalıdır, üyelerin aktifliği üzerinden görevlendirme gözetilmelidir,
- Derneğin faaliyet alanına ilişkin gündem gelişmeleri ve diğer derneklerin faaliyetleri takip edilerek toplumsal faydaya katkı sağlamak adına bir network içinde olunmalıdır.
Kaynak: https://dernekciler.com/dernek-nasil-kurulur/
