Elektriğe yapılan zam belki de ilk defa Türkiye’nin her yerinde uzun bir zaman sonra ortak bir tepki dönüştü. Halk da esnaf da sanayici de rahatsız. Hatta bu rahatsızlık Cumhurbaşkanı Erdoğan’a geri adım bile attırdı. Devamı da gelecek gibi.
4 yılda elektriğe yüzde 370 zam geldi ve bunun tek gerekçesi elektrik üretiminde artan maliyetler değil. 2013’te tamamlanan elektrik dağıtım özelleştirmesinin bunda etkisi büyük.
Aldıklarını 4 Katına Satıyorlar
Elektrik Üretim A.Ş. (EÜAŞ) bir kamu kuruluşu. Özel şirketlere elektrik sağlıyor. Konut elektriğine en az yüzde 50 zam yapılırken, EÜAŞ şirketlere verdiği elektriğe yüzde 34 zam yaptı. Şu an sattığı elektriğin fiyatı kilovat-saat başına 31,86 kuruş.
Bu, fiyatların zirve yaptığı Ekim 2019’dan bile ucuz. Ekim 2019’da elektrik dağıtım şirketleri elektriği 34,87 kr./kWh’ten alıyordu.
2022’deki yeni tarifelerle sanayiye yüzde 129, iş yerlerine yüzde 125, konuta yüzde 50 zam yapıldı. Konutlara yapılan zam 210 kilovatsaatin altındaki kullanımlar için geçerli. O limit geçildiğinde de toplam zam oranı yüzde 127.
Ancak EÜAŞ’ın özel şirketlere verdiği elektriğe yaptığı zam yüzde 34.
Daha önce EÜAŞ’ın 2020 Temmuz ve 2021 Nisan’da yaptığı indirimler tüketiciye hiç yansıtılmadı. Sattığı elektriğin birim fiyatı 2020’de 13 kuruşa kadar düşmüştü. Tüketiciye yapılan kısmi indirimler ise dağıtım bedeli altında dağıtım şirketlerine aktarıldı.
Son dağıtım bedeli de yaklaşık 33 kuruş. Yani kilovatsaat başına tüketici şirketlere ayrıca dağıtım bedeli ödeyecek.
Denetimsiz Özelleştirmenin Getirdiği Yıkım
İktidara göre özelleştirmeler rekabetçi ortam sağlayacak, kaçak elektriğin önünü alacak ve alt yapı yatırımlarıyla elektrik kesintilerini engelleyecekti. Böyle olmadığı Isparta’da görüldü. Herhalde Türkiye’de ilk kez bir şehrin elektriği 3 gün boyunca kesik kaldı.
Şirketlere devlet desteği ve teşvikler de veriliyor. TEDAŞ’ın ise denetimleri eksik yaptığı sektör temsilcileri tarafından sıkça dillendiriliyor. Hatta 2020’de yapılan bir düzenlemeyle denetimi de artık özel şirketlerin yapmasının önü açıldı.
Elektrik dağıtımı için Türkiye 21 bölgeye bölündü. Her bölge için 21 elektrik dağıtım şirketi kuruldu. Bu şirketler de 13 şirkete verildi. 2013’e gelindiğinde artık TEDAŞ tamamen özelleştirilmişti. Bir tek Kayseri’deki elektrik dağıtım şirketi belediyeye ait.
Geri kalanlar ise çok tanıdık: AKP iktidarının en çok ihale alan şirketleri, son 20 yılda kamunun ihale yıldızları.
Özelleştirme ihalesinde muhalefetin “5’li Çete” dediği şirketler yine ön planda.
Cengiz Holding – Kolin Holding:
AKP iktidarının en çok ihale kazanan şirketlerinden ikisi elektrik dağıtımında ortak. Aslında başta Limak Holding de bu iki şirketle beraberdi. Ancak daha sonra yolları ayrıldı.
Cengiz ve Kolin, CK Enerji adı altında 3 bölgede faal: BEDAŞ, Akdeniz EDAŞ ve Çamlıbel EDAŞ.
Isparta işte bu şirketlerin sorumluluk alanındaydı. Şehirde birçok yere elektrik verilemedi. Kar yağışı gerekçe gösterildi ancak asıl gerekçe yetersiz alt yapı yatırımı, yerin altına indirilmeyen şebekeydi. Isparta karanlığa gömüldüğünde insanlara yardıma giden de devlet oldu. Şirketlerin kâr için yapmadığı yatırımların faturasını insanlar ödedi.
Cengiz ve Kolin Türkiye’de en çok ihale alan 5 şirketin arasında. Son dönemde hazine garantili akla gelebilecek birçok projenin içinde varlar. Sadece Türkiye’de değil Türkmenistan ve Azerbaycan’da da oldukları iyi biliniyor. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Cumhurbaşkanı Erdoğan ile konuşurken bunu çok net ortaya komuştu: “Onlar her yerde”.
Tabii bir de Kuzey Marmara Otoyolu’nu yaptılar, İstanbul’daki kar yağışında kullanılmaz hale gelen.
Cengiz ve Kolin kamuda en fazla elektrik ihalesi alan şirketlerin de arasında. BirGün’ün haberine göre 2014-2021 yılları arasında kamudan 2,3 milyar liralık 37 ihale aldılar.
Cengiz Holding ayrıca Alarko ile birlikte Konya, Karaman, Aksaray, Nevşehir, Kırşehir, Nevşehir, ve Niğde’de elektrik dağıtımı yapan Meram EDAŞ’a da sahip.
EnerjiSA:
Sabancı Holding’e bağlı şirketin bu sektörde bir de Alman ortağı var: E.ON
AKP iktidarı denilince akla ilk gelen şirket olmasalar da bunun nedeni diğer 5 şirketin sahne ışıklarını çalması. Yoksa liste biraz daha genişletilince Sabancı Holding hemen göze çarpıyor.
EnerjiSA’nın da 3 elektrik dağıtım şirketi var: AYEDAŞ, Başkent EDAŞ ve Toroslar EDAŞ.
Şirket 2021’in ilk 9 ayında 1,5 milyar Lira net kâr açıkladı. Bir önceki yılın ilk 9 ayına göre yüzde 16 daha fazla.
Güler Sabancı’nın Berat Albayrak Hazine ve Maliye Bakanı olduğu zamanki sözleri hala çok paylaşılıyor: “Sayın Bakan’ımızı Enerji Bakanlığı’ndan biliriz. Başarılı bir enerji bakanlığı yapmıştı.”
Çalık Holding:
Yine AKP’nin gözdelerinden.
Aras ve Yeşilırmak EDAŞ şirketlerinin sahibi. Aras EDAŞ’ta da bir ortağı var: Kiler Holding. Kiler Holding’in Yönetim Kurulu Başkanvekili, AKP Bitli Milletvekili Vahit Kiler.
Faal oldukları iller: Erzincan, Bayburt, Erzurum, Kars, Ardahan, Ağrı, Iğdır, Çorum, Sinop, Ordu, Samsun ve Amasya.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın damadı Berat Albayrak uzun süre Çalık Holding’in yöneticisiydi. 2013 sonunda görevinden ayrıldı. Çalık Holding de dağıtım şirketlerini yine bu yıl aldı.
Ahmet Çalık ayrıca DW Türkçe’nin yayınladığı Pandora Belgeleri’nde de vardı. Milyonlarca dolar servetini vergi cennetlerine aktardığı ortaya çıkmıştı.
Bu aslında Türkiye’de yasa dışı değil. Ama bir düzenleme yapıldı. Buna göre vergi cennetlerine sermaye aktaranlardan vergi alınacaktı. Bunun yapılması için hangi ülkelerin vergi cenneti olduğunun resmen açıklanması gerekiyor. Ancak AKP kendi çıkardığı yasaya rağmen bunu yapmıyor.
Limak Holding:
Ve, muhalefetin “5’li Çete” diye andığı başka bir şirket.
Başında Türkiye Futbol Federasyonu başkanı Nihat Özdemir var. Onun da bir elektrik dağıtım lirketi var: Uludağ EDAŞ.
Limak Holding de Türkiye’de neredeyse her sektörde mevcut. Dünyada en çok kamu ihalesi alan şirketler arasında. Hazine garantili projelerde de yer alıyorlar.
Bunlardan bir tanesi Çanakkale Köprüsü. Ulaştıma Bakanı Karaismailoğlu köprüden geçiş ücretinin 15 Euro + KDV olduğunu açıklamıştı. O zamandan beri Euro, TL karşısına yüzde 50 değer kazandı.
Limak köprüyü işleten şirketler arasında da yer alacak. Devlet 11 yıl boyunca işletmeciye hazine garantisi verdi. Bu kapsamda şirkete 190 milyon Euro ödeme yapması bekleniyor.
IC Holding:
TEDAŞ özelleştirmesinde olan şirketler aslında her yerde varlar. Hiçbiri tek bir konuda uzman değil. Birçok sektörden ihale aldılar. Bunlardan biri de İbrahim Çeçen’e ait IC Holding.
Şirket, Trakya EDAŞ’ın sahibi.
IC Holding, New York’taki Türkevi’ni de yaptı, Akkuyu Nükleer Santrali’nin inşaatında da varlar.
Ancak belki de en bilindikleri proje Kütahya’daki Zafer Havalimanı. 2021’de havalimanını yaklaşık 23 bin kişi kullandı. Ancak Devletin verdiği garanti yolcu sayısı 1 milyon 317 bin 733 yolcuydu. Yani eksik yolcu başına IC İÇTAŞ’a ödeme yapıldı.
Şirkete 2044 yılına kadar 196 milyon Euro ödeneceği hesaplanmıştı. Havalimanına yapılan yatırım ise 61,1 milyon dolardı.
Türkerler Holding:
Türkerler’in 1 elektrik dağıtım şirketi var. Bitlis, Hakkari ve Van’da aktif.
Şirketin sahibi Kazım Türker. Özellikle İstanbul Zincirlikuyu’da bir türlü bitmeyen Çift Towers’ın müteahhidi olarak biliniyor. Gökdelen inşaatına izin alabilmek için Mardin’de TÜRGEV’le birlikte bir imam hatip lisesi inşa ettiği öne sürülmüştü. İmam hatip lisesinin açılışını Erdoğan ve Albayrak birlikte yapmışlardı.
Ayrıca, üç tane şehir hastanesi ihalesi de aldı. Ankara, İzmir ve Kocaeli’deki projeleri üzerinden yıllar geçmesine rağmen hala bitiremedi.
Eksim Holding:
Dicle EDAŞ firması, Eksim’e ait.
Şirketin eski sahibi Abdullah Tivnikli. Tivnikli, 2018 yılında hayatını kaybetti. Adı, 17-25 Aralık soruşturmasında da geçmişti. Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın’ın kızına bursa verdiği ortaya çıkmıştı.
Aydem Enerji:
Eski adıyla Bereket Enerji olan şirketin başında Ceyhan Saldanlı var. Gediz ve Aydem EDAŞ’a sahip.
Aydem Enerji, kamudan en çok elektrik ihalesi alan ikinci şirket. BirGün’ün haberine göre 2014-2021 yılları arasında 2,4 milyar Liralık 585 ihale aldı.
Kazancı Holding:
Sektörde Aksa Enerji adı altında faaliyet gösteriyor. Çoruh ve Fırat EDAŞ’a sahip.
En son Kolin Holding ile birlikte Türkiye Kömür İşletmeleri’nden haksız kazanç sağladıkları ortaya çıkmıştı. İddiayı CHP Zonguldak Milletvekili Deniz Yavuzyılmaz Sayıştay raporlarına dayandırmıştı.
Diğer yandan Zorlu Holding’e bağlı Zorlu Enerji, Bilecik, Kütahya, Uşak, Afyon ve Eskişehir’de faaliyet Gösteren Osmangazi EDAŞ’a Sahip.
AkKök Holding de Kocaeli, Sakarya, Düzce ve Bolu’ya elektrik sağlayan Sakarya EDAŞ’ın Sahibi.
Kipaş Holding’e ait Akedaş da Kahramanmaraş Ve Adıyaman’da faaliyet Gösteriyor.
Özelleştirmenin Faturası Halka
Elektrik dağıtımı özelleştirildiğinde devletin yaklaşık 13 milyar dolar gelir elde ettiği öne sürülmüştü. Ancak 2019’da açıklanan enerji sektörü borçlarının 12,3 milyar dolarının elektrik dağıtım şirketlerine ait olduğu ortaya çıkmıştı.
Özelleştirme sonunda özel şirketler devletten elektriği hep uygun fiyata temin etti. Ancak bu, faturalara yansımadı.
Şu an devletten elektriği yaklaşık 32 kuruştan alırken hanelere en az 137 kuruştan satıyorlar. Yani aldığının yaklaşık 4 katına. Eğer 210 tüketim kilovatsaati aşarsa bu tutar 206 kuruşa çıkıyor. Bu da satın aldığının 6,4 katı demek.
Tepkiler üzerine Erdoğan’dan bir geri adım gelmişti. 150 kilovatsaat limitini 210’a çıkarmıştı. Cumhurbaşkanlığı sözcüsü yeni bir düzenlemenin sinyalini verdi. Sektördeki beklenti KDV’de düzenlemeye gidilmesi. Öyle olursa yine şirketlerin gelirlerine dokunulmayacak.
Kısacası özelleştirmenin faturası yine halka kesilecek.
